Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklarda Güncel Yaklaşımlar

Op. Doktor Ali Ata Özdemir

14 MAYIS 2025 0 Yorum 42 Görüntülenme

Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklarda Güncel Yaklaşımlar

Özet:

Bu derleme, dünya genelinde ve Türkiye'de önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam eden cinsel yolla bulaşan hastalıkların (CYBH) güncel tanı, tarama endikasyonları ve tedavi yaklaşımlarını kaynaklar temelinde gözden geçirmeyi amaçlamaktadır. CYBH, genellikle cinsel temas yoluyla bulaşan enfeksiyonları kapsar. Bu hastalıklar geniş bir klinik spektruma sahip olup, asemptomatik taşıyıcılıktan ciddi, hayatı tehdit eden komplikasyonlara kadar ilerleyebilir. Kadınlar genellikle enfeksiyona daha yatkındır ve sıklıkla asemptomatiktirler; ancak pelvik inflamatuvar hastalık (PIH), infertilite, ektopik gebelik ve servikal kanser gibi uzun dönem sekellerden daha fazla etkilenirler. CYBH’ların varlığı, Human Immunodeficiency Virus (HIV) bulaşma riskini önemli ölçüde artırarak bir "epidemiyolojik sinerji" oluşturur. Tanı, risk değerlendirmesi, sendromik yaklaşım ve laboratuvar testlerini içerir. Laboratuvar testleri arasında mikroskopi, hızlı testler (POC) ve yüksek duyarlılık ve özgüllüğe sahip Nükleik Asit Saptama Teknikleri (NAAT) bulunmaktadır. Tedavide, etkene yönelik ve cinsel partnerleri de kapsayan yaklaşımlar esastır. Korunma stratejileri ve aşılamalar, CYBH’larla mücadelede kritik öneme sahiptir. Bu derleme; gonore, klamidya, sifiliz, genital herpes, HPV, HIV, trikomonas, bakteriyel vajinozis, şankroid, granuloma inguinale, lenfogranuloma venerium gibi öne çıkan CYBH’ların epidemiyolojisi, klinik özellikleri, tanı ve tedavi yöntemleri hakkında güncel bilgiler sunmaktadır.

Giriş
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH), dünya çapında önemli bir halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, 2008 yılı içinde 15-49 yaş grubundaki yaklaşık 498,9 milyon kişinin CYBH ile enfekte olduğu bildirilmiştir. Her gün yaklaşık bir milyon yeni olgu eklenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde insidans daha yüksektir. Türkiye'de sifiliz ve gonore gibi bazı CYBH'lar bildirim zorunluluğu olan hastalıklar grubunda yer alsa da, kesin prevalans ve insidans rakamlarını belirlemek zordur. Yüksek riskli gruplarda (damar içi ilaç kullanımı, seks çalışanları) CYBH prevalansı artmaktadır. Türkiye'de nüfusun genç olması, CYBH konusunda bilgi ve bilinç düzeyinin düşük olması, iç göç ve turizm gibi faktörler yayılımda rol oynayabilir.

CYBH genellikle cinsel aktif yaş döneminde sık görülür ve spontan iyileşebilen üretritten hayatı tehdit eden AIDS hastalığına kadar geniş bir klinik yelpazeye sahiptir. Çoğu CYBH asemptomatik seyredebilir; özellikle kadınlarda bu durum daha belirgindir. Asemptomatik enfeksiyonlar, fark edilmedikleri için hastalığın yayılımına önemli katkı sağlar. CYBH’ların önlenmesi ve kontrolü sadece bireysel sağlık açısından değil, toplum sağlığı ve HIV epidemisinin yönetimi açısından da kritik öneme sahiptir.

Risk Faktörleri
CYBH bulaşması için çeşitli risk faktörleri tanımlanmıştır. Bunlar arasında:

Korunmasız (kondomsuz) cinsel ilişki (vajinal, anal, oral),
Çok sayıda cinsel eşe sahip olmak veya kısa sürede eş değiştirmek,
Eşin birden fazla cinsel partnerinin olması,
Seks çalışanları ve onların müşterileri ile ilişkide bulunmak,
Damar içi uyuşturucu kullanımı,
Kapalı koşullarda (cezaevi vb.) yaşamak,
Kan ve kan ürünleri nakli,
Perinatal bulaş,
Genç yaş, kadın cinsiyet ve sünnetsiz olmak,
Daha önce geçirilmiş bir CYBH öyküsü,

yer alır. Ayrıca, mukozal bütünlüğü bozan, özellikle genital ülserle seyreden CYBH’ların varlığı, HIV bulaşma riskini artırmaktadır.

Tanı Yaklaşımları
CYBH tanısında başlıca üç yöntem kullanılmaktadır:

Öykü (Risk Değerlendirmesi)
Klinik Tanı (Sendromik Yaklaşım)
Laboratuvar Tanısı

Sendromik Yaklaşım
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından özellikle kaynakları sınırlı bölgeler için geliştirilmiştir. Belirli bir klinik sendrom (örneğin üretral akıntı, vajinal akıntı, genital ülser) esas alınarak algoritmalar aracılığıyla tedavi uygulanır. Bu yaklaşım basit, hızlı ve ucuzdur. Ancak, semptomsuz olguları gözden kaçırabilir ve CYBH'yi taklit eden hastalıklarda gereksiz antibiyotik kullanımına yol açabilir. Kadınlarda asemptomatik enfeksiyonların sık görülmesi nedeniyle yetersiz kalabilmektedir.

Etiyolojik Tanı (Laboratuvar Tanısı)
Sendromik yaklaşıma katkı sağlar veya asemptomatik ama riskli bireylerde tarama ve kesin tanı amacıyla kullanılır. Test seçiminde şu faktörler önemlidir: enfeksiyonun yaygınlığı, komplikasyon riski, testin amacı, duyarlılık, özgüllük, kullanım kolaylığı ve maliyet.

Mikroskopi: Üretral akıntı veya ilk idrar örneğinde Gram boyama, polimorf lökosit (PNL) varlığı ile üretrit tanısında yardımcıdır. Erkeklerde hücre içi gram negatif diplokokların görülmesi gonore tanısında %99 özgüllük, %95 duyarlılık sağlar.
Antijen Saptama: Örneğin Binax NOW testi, erkek idrar örneğinde gonore saptamada kullanılabilir.
Kültür: Gonore tanısında Thayer-Martin gibi selektif besiyerlerinde etkenin üretilmesi güvenilir bir yöntemdir. Klamidya için McCoy hücre kültürü kullanılabilir fakat duyarlılığı düşüktür.
Nükleik Asit Saptama Teknikleri (NAAT): PCR, LCR gibi testler ile mikroorganizma doğrudan tespit edilir. Canlı organizmaya gerek duyulmaz. Yüksek duyarlılık ve özgüllüğe sahiptir. Gonore ve klamidya tanısında altın standarttır. Multipleks PCR ile birçok etken aynı anda saptanabilir.
Serolojik Testler:

HSV: ELISA, Immunoblot gibi testler kullanılır.
Sifiliz: VDRL, RPR (non-treponemal); FTA-ABS, TPHA (treponemal).
HIV: Antikor saptama (ELISA, EIA) en sık kullanılan yöntemdir.
Hepatit B ve C: Antijen ve antikor saptama esastır.

CYBH’ların Klinik Özellikleri, Tanı ve Tedavisi
CYBH’lar genellikle lezyon tipine göre sınıflandırılır:

Ülserli hastalıklar
Akıntılı hastalıklar
Papüllü ve nodüllü hastalıklar
Enfeksiyöz hepatit
Paraziter hastalıklar
AIDS

Akıntılı Hastalıklar: Erkeklerde üretrit, kadınlarda vajinit ve servisit başlıca akıntılı sendromlardır.

Üretritler

Erkeklerde, üretral akıntı (%70-90 gonore veya %80-85 NGU), dizüri ve kaşıntı gibi belirtilerle seyreder.

Gonore (Bel Soğukluğu):

Etken Neisseria gonorrhoeae’dir. İnkübasyon süresi 2–14 gündür.
Klinik: Bol, pürülan akıntı ve dizüri sıktır. Kadınlarda ve rektal/faringeal enfeksiyonlarda sıklıkla asemptomatiktir.
Tanı: Gram boyama, kültür, NAAT.
Tedavi: Tek doz IM seftriakson + tek doz oral azitromisin. Klamidya ko-enfeksiyonu sık görüldüğünden, rutin klamidya tedavisi de eklenmelidir.

Non-Gonokoksik Üretrit (NGU):

En sık etken Chlamydia trachomatis’tir. Diğer etkenler arasında mikoplazma, üreaplazma, Trichomonas vaginalis ve virüsler bulunur.
İnkübasyon süresi 1–5 haftadır.
Klinik: Az, mukoid akıntı, dizüri ve kaşıntı. Kadınlarda erkeklere oranla 3 kat fazla görülür.
Tanı: Gram boyama (gonokok görülmez), kültür, NAAT. Mikoplazma/üreaplazma için ELISA veya PCR.
Tedavi: Tek doz oral azitromisin veya 7 gün süreyle doksisiklin.

Vajinit

Kadınlarda vajinal akıntı ve irritasyon ile seyreder.
Etkenler: Candida albicans, T. vaginalis, bakteriyel vajinozis (BV).
Tanı: Mikroskopik inceleme, pH ölçümü, koku testi.
Tedavi:

Candida: Azol bileşikleri
Trikomonas ve BV: Metronidazol
BV için alternatif: Klindamisin
Not: Eş tedavisi gerekebilir.

Servisit

Pürülan vajinal akıntı ile seyreder.
Etkenler: Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, HSV.
Tanı: Mikroskopinin duyarlılığı düşüktür.

Pelvik İnflamatuar Hastalık (PIH)

Üst genital sistem enfeksiyonlarıdır (salpenjit, endometrit, tubo-ovaryan abse).
Etkenler: Gonore, klamidya gibi CYBH’lar.
Klinik: Pelvik ağrı, hassasiyet, ateş.
Tanı: Klinik muayene, CRP/sedimantasyon, ultrason.
Tedavi: Antibiyotik kombinasyonları (sefalosporin, doksisiklin, klindamisin, aminoglikozit).

Ülserli Hastalıklar

Genital bölgede ağrılı veya ağrısız ülserlerle karakterizedir.

Sifiliz:

Etken Treponema pallidum.

Primer: Ağrısız, sert şankr ve bölgesel LAP
Sekonder: Yaygın döküntü, kondiloma lata, LAP
Latent: Asemptomatik seropozitiflik
Tersiyer: Gom, kardiyovasküler ve santral sinir sistemi tutulumu
Tanı: Karanlık saha mikroskopisi, VDRL/RPR, FTA-ABS/TPHA, PCR
Tedavi: Penisilin; alerjide alternatif ilaçlar. Tedavi sonrası serolojik takip önemlidir.

Şankroid:

Etken Haemophilus ducreyi.
Klinik: Ağrılı, yumuşak, multiple ülserler, süpüre olabilen tek taraflı LAP.
Tanı: Klinik, yaymada "balık sürüsü" görüntüsü, kültür.
Tedavi: Azitromisin, eritromisin, seftriakson veya TMP/SMX.

Genital Herpes:

Etken: HSV Tip 1 ve 2.
Klinik: Ağrılı veziküller ve ülserler, nüks eğilimi.
Tanı: Klinik, viral kültür, PCR, seroloji.
Tedavi: Asiklovir, valasiklovir, famsiklovir.

Granuloma İnguinale:

Etken Klebsiella (Calymmatobacterium) granulomatis.
Klinik: Ağrısız, ilerleyici ülseratif lezyonlar.
Tanı: Biyopside Donovan cisimcikleri.
Tedavi: Doksisiklin, TMP/SMX, tetrasiklin.

Lenfogranuloma Venerum (LGV):

Etken: Chlamydia trachomatis (L1-L3 serotipleri).
Klinik: Küçük, ağrısız primer lezyon → ağrılı, süpüre inguinal LAP (bubolar).
Tanı: NAAT, seroloji.
Tedavi: Doksisiklin veya eritromisin (3–6 hafta).

Papüllü ve Nodüllü Hastalıklar

Kondiloma Aküminata (Genital Siğiller):

Etken: HPV
Klinik: Genital/anal bölgede papül veya karnabahar benzeri lezyonlar.
Tanı: Klinik, biyopsi (koilositoz), HPV DNA.
Tedavi: Gözlem, kriyoterapi, topikal ajanlar (podofilotoksin, imiquimod, TCA), cerrahi.
Aşı: Kuadrivalan, bivalan ve 9-valan HPV aşıları koruma sağlar.

Molluskum Kontagiosum:

Etken: Molluscipoxvirus.
Klinik: Ortası göbekli, parlak papül/nodüller.
Tanı: Klinik, mikroskopide inklüzyon cisimcikleri.
Tedavi: Kendiliğinden iyileşebilir. Gerekirse küretaj, kriyoterapi.

Sistemik CYBH’ler

HIV/AIDS:

Etken: HIV (RNA virüsü). Cinsel temas, kan ve perinatal yollarla bulaşır.
Klinik: Bağışıklık sisteminde zayıflama → fırsatçı enfeksiyonlar, tümörler.
Tanı: Serolojik (antikor), virolojik (antijen, RNA/DNA).
Tedavi: Antiretroviral tedavi (ART); bulaşıcılığı azaltır.
Gebelerde ART, perinatal bulaşı önlemede etkilidir.
Korunma: Kondom, PrEP, PEP, sünnet.

Hepatit B (HBV) ve C (HCV):

Cinsel yolla bulaşabilir. Kronikleşme riski yüksek, siroz ve karaciğer kanserine yol açabilir.
HBV için aşı mevcuttur.
Gebelerde tarama ve yenidoğanda bulaşın önlenmesi önemlidir.

Korunma ve Önleme

CYBH kontrolünde korunma stratejileri esastır.

Kondom kullanımı, semen, vajinal veya servikal salgılarla geçen CYBH’lere karşı %30–90 oranında koruma sağlar.
Cilt temasıyla bulaşan siğil ve herpes gibi hastalıklara karşı koruyuculuğu daha azdır (%0–30).
Kondomun doğru ve düzenli kullanımı hayati önem taşır.
Cinsel partner sayısının azaltılması etkili bir önlemdir.
Aşılar: HPV ve HBV’ye karşı koruma sağlar.
Eğitim ve bilinçlendirme, gençler ve riskli gruplarda farkındalığı artırır.
Erken tanı ve tedavi, partnerlerin de tedavisiyle bulaş zincirini kırmada kritiktir.

Sonuç

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH), hem bireysel hem de halk sağlığı açısından ciddi sonuçları olan önemli bir sorun alanıdır. Asemptomatik seyir, tanı güçlükleri ve yetersiz korunma uygulamaları, hastalığın yayılımını kolaylaştırmaktadır. CYBH ile HIV enfeksiyonu arasındaki güçlü ilişki göz önüne alındığında, CYBH kontrol programları HIV epidemisiyle mücadelede de kritik bir rol oynamaktadır.

Etkili tanı yöntemlerinin (özellikle NAAT) yaygınlaştırılması, standart tedavi protokollerinin uygulanması ve cinsel partner tedavisinin sağlanması, hastalık yükünü azaltmada temel adımlardır. HPV ve HBV aşılarının erişilebilirliğinin artırılması ve ulusal aşılama programlarına entegrasyonu (Türkiye'de HPV aşısı henüz rutin programda değildir), uzun vadede hastalık insidansını düşürmek için önemlidir.

Halkın ve sağlık profesyonellerinin CYBH konusundaki bilgi düzeyinin artırılması ve damgalanmanın azaltılması, bireylerin sağlık hizmetlerine ulaşımını kolaylaştıracaktır. Risk gruplarının düzenli taranması ve takibi, hastalığın erken evrede saptanması ve komplikasyonların önlenmesi açısından önemlidir.

Referanslar

World Health Organization (WHO). Global incidence and prevalence of selected curable sexually transmitted infections - 2008. Geneva, Switzerland; 2012. Available at: http://www.who.int/reproductivehealth/publications/rtis/2008_STI_estimates.pdf (Accessed: Oct 2, 2015).156
Campbell-Walsh Urology, 10. Edition, 2012.157
Langenberg AG, Corey L, Ashley RI, et al: A prospective study of new infections with herpes simplex virus type 1 and type 2. Chiron HSV Vaccine Study Group. N Engl J Med 1999; 341:1432-1438.
White C, Wardropper AG: Genital herpes simplex infection in women. Clin Dermaatol 1997; 15:81-91.
Wald A, Ashley-Morrow R: Serological testing for herpes simplex virus (HSV)-1 and HSV-2 infection. Clin Infect Dis 2002; 35(Suppl 2):S173-S182.
Workowski KA, Bolan GA. Sexually transmitted diseases treatment guidelines, 2015.MMWR Recomm Rep. 2015 Jun 5;64(RR-03):1-137.158
Ge CG, Jiang J, Jiang Q, Liu C, Hu ZL, Liang PH, Zhang WL Holmium:YAG laser ablation combined intraurethral fl uorouracil perfusion as treatment option for intraurethral Condyloma acuminata in men. Minerva Urol Nefrol. 2014 Mar;66(1):77-81.159
Lin JS, Donegan SP, Heeren TC, Greenberg M, Flaherty EE, Haivanis R, Su XH, Dean D, Newhall WJ, Knapp JS, Sarafian SK, Rice RJ, Morse SA, Rice PA. Transmission of Chlamydia trachomatis and Neisseria gonorrhoeae among men with urethritis and their female sex partners.J Infect Dis. 1998 Dec;178(6):1707-12.160
Bignell C, Unemo M, 2012 European Guideline on the Diagnosis and Treatment of Gonorrhoea in Adults: 1-24161
Unemo M, Shafer WM. Antimicrobial resistance in Neisseria gonorrhoeae in the 21st Century: past, evolution, and future. Clin Microbiol Rev. 2014;27:587–613.162
Da Ros CT, Schmi tt Cda S. Global epidemiology of sexually transmitted diseases. Asian J Androl. 2008 Jan;10(1):110-4.163
Mayor MT, Roe tt MA, Uduhiri KA Diagnosis and management of gonococcal infections. Am Fam Physician. 2012 Nov 15;86(10):931-8.164
Sherrard J, Barlow D. Gonorrhoea in men: clinical and diagnostic aspects. Genitourin Med 1996;72:422–6165
Golden MR, Hughes JP, Cles LE, Crouse K, Gudgel K, Hu J, Swenson PD, Stamm WE, Handsfield HH. Positive predictive value of Gen-Probe APTIMA Combo 2 testing for Neisseria gonorrhoeae in a population of women with low prevalence of N. gonorrhoeae infection.Clin Infect Dis. 2004 Nov 1;39(9):1387-90.166
Suzuki K, Matsumoto T, Murakami H, Tateda K, Ishii N, Yamaguchi K. Evaluation of a rapid antigen detection test for Neisseria gonorrhoeae in urine sediment for diagnosis of gonococcal urethritis in males. J Infect Chemother. 2004 Aug;10(4):208-11.167
Haizlip J, Isbey SF, Hamilton HA, Jerse AE, Leone PA, Davis RH, Cohen MS.Time required for elimination of Neisseria gonorrhoeae from the urogenital tract in men with symptomatic urethritis: comparison of oral and intramuscular single-dose therapy. Sex Transm Dis. 1995 May-Jun;22(3):145-8.168
Chisholm SA, Neal TJ, Alawa ttegama AB, et al. Emergence of high-level azithromycin resistance in Neisseria gonorrhoeae in England and Wales. J Antimicrob Chemother 2009;64:353–8.169
Lyss SB, Kamb ML, Peterman TA, et al. Chlamydia trachomatis among patients infected with and treated for Neisseria gonorrhoeae in sexually transmitted disease clinics in the United States. Ann Intern Med 2003;139:178–85.170
Jensen JS. Mycoplasma genitalium: the aetiological agent of urethritis and other sexually transmitted diseases. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2004 Jan;18(1):1-11.171
Horner P, Blee K, O’Mahony C, Muir P, Evans C, Radcliff e K; Clinical Eff ectiveness Group of the British Association for Sexual Health and HIV 2015 UK National Guideline on the management of non-gonococcal urethritis. Int J STD AIDS. 2016 Feb;27(2):85-96.172
Munoz JL, Goje OJ Mycoplasma genitalium: An Emerging Sexually Transmitted Infection. Scientifica (Cairo). 2016;2016:753731849
Manavi K A review on infection with Chlamydia trachomatis. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2006 Dec;20(6):941-51173
Schachter J. DFA, EIA, PCR, LCR and other technologies: what tests should be used for diagnosis of chlamydia infections? Immunol Invest. 1997 Jan-Feb;26(1-2):157-61.174
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs360/en/175
w.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2016/whs2016_AnnexA_HIV.pdf?ua=1176
Daar ES, Li ttle S, Pi tt J, Santangelo J, Ho P, Harawa N, Kerndt P, Glorgi JV, Bai J, Gaut P, Richman DD, Mandel S, Nichols S; Los Angeles County Primary HIV Infection Recruitment Network. Diagnosis of primary HIV-1 infection. Los Angeles County Primary HIV Infection Recruitment Network. Ann Intern Med. 2001 Jan 2;134(1):25-9177
Smit C, Geskus R, Walker S, et al. Eff ective therapy has altered the spectrum of cause-specific mortality following HIV seroconversion. AIDS 2006;20:741–9.78
Royce RA, Seña A, Cates W Jr, Cohen MS. Sexual transmission of HIV. N Engl J Med. 1997 Apr 10;336(15):1072-8117
Nancy S. Padian, Stephen C. Shiboski, Nicholas P.Jewell Female-to-Male Transmission of Human Immunodeficiency Virus, JAMA. 1991; 266(12):1664-1667137
Michael H, Mandel GL Genital Skin and Mucous Membrane Lesions. Chapter. 2005; 101;1338-134683
Cohen MS. Sexually transmitted diseases enhance HIV transmission: no longer a hypothesis. The Lanset 1998;351 Suppl 3:5-7.87
WHO Office of HIV/AIDS and Sexually Transmitted Diseases. Sexually Transmitted Diseases. Geneva, World Health Organization (1998)138
Centers for Disease Control and Prevention. 1998 Guidelines for treatment of sexually transmitted diseases. MMWR 1998; 47 (No:RR-1):23-114.178
Donders GGG, Desmyter J, De Wet DH, et al. The association of gonorrhea and syphilis with premature birth and low birthweight. Genitourin Med 1993; 69: 98-101.179
Germain M, Krohn MA, Hilliers SL et al. Genital flora in pregnancy and its association with intrauterine growth re tardation. J Clin Microbiol 1996; 32: 2162-8.180
Hardy PH, Hardy JB, Mellef, et al. Prevalence of six sexu ally transmitted disease agent among inner-city adolescents and pregnancy outcome. Lancet 1994; 2: 333-7.181
Alger SA, Lovchik JC, Hebel JR et al. The association of Clamydia trachomatis, Neisseria Gonorrhea and B strepte cocci with preterm rupture of the membranes and pregnan cy outcome. Am J Obstet Gynecol 1988; 159; 397-404.182
Martius J. Krohn MA, Hillier SL et al. Relationship of vagi nal Lactobacillus species, cervical Clamydia trachomatis and bacterial vaginosis to preterm birth. Obstet Gynecol 1999; 71: 89-95.183
Lee HH, Chernesky MA, Schacter J, et al. Diagnosis of Clamydia trachomatis genitourinary Infection in women by ligase chain reaction assay of urine. Lancet 1995; 345; 213-6.184
Türkiye Ýstatistik Yýllýðý 1993. T.C. Baþbakanlýk Devlet Ýstatistik Enstütüsü, Ankara, 1993.
Hook EW, Marra CM. Acquired syphilis in adults. N Engl J Med 1992; 326: 1060-2.
Rolfs RT, Nakashima AK. Epidemiology of primary and secondary syphilis in the United States. JAMA 1996; 264: 1432-3.
Wendel GD, Sanches PJ, Petersin Y et al. Identification of treponema pallidum in amniotik fluid and fetal blood from pregnancies complicated by congenital syphilis. Obstet Gynecol 1991; 78: 890-2.
Cook CR, Goll SA. Herpes in pregnancy. Infect Dis Obstet Gynecol 1994; 1: 298-9.
Cone RW, Hobson AC, Brown Z et al. Frequent detection of genital herpes simplex virus in relation to asymptomatic maternal infection of the time of labor. N Eng J Med 1998; 324: 1247-9.
Syndman DR. Hepatitis B infection in pregnancy. Obstet Gynecol Rep 1999; 2: 128-9.
American College of Obstetricians and Gynecologist: Hepatitis in pregnancy ACOC Yec Bull 1998; 174: 1-4.
Susan L, Jackson and David E. Sapper. Sexual transmitted diseases in pregnancy Obstetrics and Gynecology Clinics of North America 1999; 24(3):396-8.
Patrick Duff, Maternal and Perinatal Infection Normal a problem pregnancies. 1998:1218-20.
Chia C, Wang and Conniel, Celum MPH. Global risk of sexually transmitted diseases. Medical Clinics of North America 1999; 83(4):144-6.
Bonnie J, Dattel. Antiretroviral therapy during pregnancy. Obstetric and Gynecology Clinics of North America 1999; 124(3):1110-2.
T.C. Saðlýk Bakanlýðý Temel Saðlýk Hizmetleri Genel Müdürlüðü 30. 06. 1999 verileri, 1999.
Editorials, Reducing the risk of maternal Infant transmis sion of HIV by attacking the virus. Lancet; 1999; 341(6):4-6.
Qolohle DC, Hoosen AA, Modley J et al. Serological screening for sexually transmitted infections in pregnancy: is there any value in re-screening for HIV and syphilis at the time of delivery? Genitourin Med 1999; 71: 65-7.
Neyzi O, Yolsal N. Cinsel Yolla Bulaþan Hastalýklar, Taný ve Tedavi Rehberi, Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý, 1997.
Patricia M, Garcia Lesliae MRH, et al. Maternal levels of plasma human immunodeficiency virus type 1 RNA and the risk of perinatal transmission. N Engl J Med 1999; 341: 394-402.
Lynne M. Mofenson John S. Lambert et al. Risk faktors for perinatal transmission of human immunodeficiency virus type in women treated with zidovudine. Lancet 1999; 341(6):12-4.
Grosskurth H, Mosho F, Todd J et al. Impact of improved treatment of sexually transmitted diseases on HIV infection in rural Tanzania: Randomised controlled trial. Lancet 1999; 346: 530-6.
Platz-Christensen JJ, Pernevi P, Hagmar B et al. A longitu dinal study of bacterial vaginosis during pregnancy. Acta Obstet Gynecol scand 1993; 72: 99-102.
Guay LA, Musoke P,Fleming T, et al. Intrapartum and neonatal single dose nevirapine compared with zidovudine for prevention of mother to child transmission of HIV 1 in Kampala, Uganda: HIVNET 012 randomised trial. Lancet 1999; 354:795-802.